تقویت اتحاد و مشارکت: کلید موفقیت تعاونی

یادداشت: این مطلب ترجمه‌ای است از مقاله‌ی اریک گراویلاردل (Eric Grauvilardell). او در سال 2011 از دانشگاه مینه سوتا در رشته مدیریت کارآفرینی فارغ التحصیل شد، و در کنار آن در رشته‌‌های آمریکای لاتین و روانشناسی نیز به مطالعه پرداخته است. پس از مشاهده پتانسیل سازمان‌های تعاونی‌مانند در Thrivent Financial for Lutherans، او به‌عنوان عضو هیئت‌مدیره سازمانی غیرانتفاعی به نام Aynah شروع به خدمت کرد، که تلاش می‌کند از طریق جنبش تعاونی در آمریکای لاتین توسعه اقتصادی را فراهم کند.

او این گزارش متفکرانه را بر اساس مشاهدات خود از سازمان های غیرانتفاعی در محل کار و تفکراتش در مورد پتانسیل اصول تعاونی برای تقویت این سازمان‌‌ها ارائه می‌دهد.

اصول تعاونی نقش مهمی‌ در توسعه تعاونی‌‌ها ایفا می‌کند و راهنمای روشن و شفافی در مورد نحوه عملکرد تعاونی‌‌ها است. این اصول تکرار این مدل امیدوارکننده را برای به دست آوردن منافع اجتماعی و اقتصادی برای همه تضمین می‌کند. با توجه به اینکه تعاونی‌‌ها با مشکل روزافزون مشارکتِ کمِ اعضا مواجه هستند، بازگشت به این اصول می‌تواند به حل این مشکل کمک کند. تحقیقات گسترده و داستان‌های موفقیت متعدد نشان می‌دهد که اصل مشارکتی عضویت آزاد و داوطلبانه به بهترین وجه می‌تواند مشکل را برطرف کند. از طریق بکارگیری موفقیت آمیز این اصل و در نتیجه ایجاد اتحاد بین اعضا، رهبران تعاونی می‌توانند مشارکت اعضا را افزایش دهند و منجر به افزایش موفقیت تعاونی شوند.

جنبش تعاون

مدل تعاونی «انجمن مستقلی از افراد است که داوطلبانه برای برآوردن نیازها و خواسته‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مشترک خود از طریق یک شرکت با مالکیت مشترک و تحت کنترل دموکراتیک متحد شده‌اند.» تعداد زیادی از کسب‌وکارها تحت یک مدل مشابه فعالیت می‌کنند؛ از مالکیت کارگری، تعاونی‌‌ها و تعاونی‌‌های مزرعه‌ای گرفته تا تعاونی‌های اعتباری و انجمن‌‌های برادری. این جنبش برای قرن‌‌ها وجود داشته و تأثیر زیادی بر توسعه جوامع گذاشته است. تعاونی‌ها امکانات گسترده‌ای را برای تامین معیشت در طول انقلاب صنعتی، توانایی مصرف‌کنندگان برای دسترسی به کالاها، و در پیشبرد برابری‌های اجتماعی و اقتصادی، فراهم می‌کنند.

یکی از مشکلات اصلی تعاونی‌‌های امروزی عدم مشارکت اعضا است. تعاونی‌‌ها به شدت به اعضای خود متکی هستند و به مشارکت قوی نیاز دارند تا نیازهای جامعه را درک کنند، بدانند چگونه به آنها رسیدگی کنند و تصمیمات آگاهانه بگیرند. وزارت کشاورزی ایالات متحده اغلب بر اهمیت مشارکت کامل اعضا و ارتباط مستقیم بین مشارکت اعضا و موفقیت یک تعاونی تاکید کرده است. تجزیه و تحلیل تعاونی‌ها در سراسر جهان نشان می‌دهد که تعداد کمی از اعضا (1 تا 5%) در فعالیت‌های دموکراتیک شرکت می‌کنند. «تعاون‌ها در سراسر کشور عملاً مجبورند برای به دست آوردن حد نصاب اعضا برای انتخابات، چشم‌پوشی‌هایی را انجام دهند. این تکان دهنده است که بسیاری از مردم در استفاده از حق امتیاز خود شکست می‌خورند.»

دور از ذهن نیست که با چنین سطوح پایین مشارکتی، تعاونی‌ها نمی‌توانند آن‌طور که باید نماینده جوامع خود شوند و نمی‌توانند به درستی به نیازها رسیدگی کنند، وزن و کنترل نامتناسبی را بر دوش مدیران می‌گذارند و ماهیت مشارکتی سازمان‌هایشان را کاهش می‌دهند. همان‌طور که در گزارش کاوش مدیریت تعاونی توضیح داده شده است، «در مواردی که رابطه [با مدیران محلی] خوب است، این فرد می‌تواند اطلاعات خوبی ارائه دهد، اعضا را به مدیران محلی و کارکنان فروشگاه پیوند دهد و اقدامات «مدیریت» را به جا آورد. به طور کلی او به توصیه‌‌های اعضا گوش می‌دهد و مطمئن می‌شود که نظرات اعضای تعاونی مورد توجه قرار می‌گیرد.»

سطوح پایین مشارکت همچنین منجر به عدم مشارکت اقتصادی می‌شود و صرفا اعضایی خواهد داشت که فقط گهگاه از خدمات تعاونی استفاده می‌کنند. این امر امکان تعاونی‌‌ها برای جلب حمایت مالی خود از اعضا را تضعیف می‌کند.

عارضه نهایی مشارکت ضعیف اعضا، کاهش گسترش تعاونی‌‌ها است. افرادی که بیشتر درگیر یک تعاونی هستند به دنبال این هستند که دیگران را در گروه بگنجانند و به گسترش مداوم تعاونی و تجدید پایگاه عضویت آن کمک کنند.

اگر مسائل مربوط به مشارکت اعضا حل نشده باقی بماند، جنبش تعاونی با تهدید جدی برای اجرای موفق و گسترش مدل خود مواجه است. اصول تعاونی، رهنمودهایی برای نحوه عملکرد تعاونی‌‌ها و بینش‌‌هایی را برای پرداختن به این موضوع به دست می‌دهد.

اصول تعاون

با توجه به پتانسیلی که مدل تعاونی دارد در ابتدا مجموعه‌ای از اصول برای اطمینان از توانایی تکرار مدل تعاونی وجود داشته است. یکی از رهبران اصلی در جنبش تعاونی، و در ایجاد اصول مرتبط، اتحاد بین‌المللی تعاون (ICA) است. ICA در 117 سال گذشته برای گسترش حضور و آگاهی تعاونی‌‌ها در سراسر جهان تلاش کرده است. این سازمان سابقه طولانی در حمایت و رشد جنبش تعاونی، از جمله ادامه ارزیابی مجدد اصول تعاونی دارد. هفت اصل تعاونی ICA، که در شکل 1 نشان داده شده است، یکی از روش‌‌های اصلی را برای اطمینان از ثبات در حرکت ارائه کرده است و در سراسر جهان مورد استقبال گسترده قرار گرفته است.

شکل 1: هفت اصل تعاونی ICA

عضویت داوطلبانه و آزاد	سازمان‌های داوطلبانه‌ای هستند که به روی همه افرادی که قادر به استفاده از خدمات آن‌ها هستند و همچنین مایل به پذیرش مسئولیت‌های عضویت هستند، بدون تبعیض جنسیتی، اجتماعی، نژادی، سیاسی یا مذهبی باز هستند.
کنترل دموکراتیک	سازمان‌های دموکراتیکی هستند که توسط اعضای خود کنترل می‌شوند و به طور فعال در تنظیم سیاست‌ها و تصمیم‌گیری مشارکت می‌کنند.
مشارکت اقتصادی اعضا	اعضا به طور عادلانه به سرمایه تعاونی‌‌های خود کمک می‌کنند و به طور دموکراتیک آن‌ را کنترل می‌کنند.
خودمختاری و استقلال	سازمان‌هایی مستقل و خودیار هستند که توسط اعضای خود کنترل می‌شوند. اگر آن‌ها با سازمان‌های دیگر، از جمله دولت‌ها، قرارداد می‌بندند، یا سرمایه خود را از منابع خارجی جمع‌آوری می‌کنند، این کار را با شرایطی انجام می‌دهند که کنترل دموکراتیک توسط اعضای خود را تضمین کند و استقلال تعاونی خود را حفظ کند.
آموزش، آموزش و اطلاعات	آموزش و پرورش را برای اعضا، نمایندگان منتخب، مدیران و کارکنان خود فراهم می‌کنند تا بتوانند به طور مؤثر در توسعه سازمان‌ها مشارکت کنند. آنها عموم مردم – به ویژه جوانان و رهبران افکار – را در مورد ماهیت و مزایای همکاری آگاه می‌کنند.
همکاری بین تعاونی ها	تعاونی‌‌ها با همکاری با یکدیگر از طریق ساختارهای محلی، ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی به بهترین نحو به اعضای خود خدمت می‌کنند و جنبش تعاونی را تقویت می‌کنند.
نگرانی برای جامعه	برای توسعه پایدار جوامع خود از طریق سیاست‌هایی که توسط اعضای خود تأیید می‌شوند فعالیت می‌کنند.

راه حل‌‌های مبتنی بر اصول

اجرای صحیح اولین اصل تعاونی می‌تواند به طور موثر موضوع مشارکت کم اعضا را برطرف کند. اصل عضویت داوطلبانه و آزاد بیان می‌کند که هیچ فردی نباید به دلیل ویژگی‌‌های ذاتی (جنسیت، نژاد و غیره) از عضویت در تعاونی محروم شود و هیچ عضوی نیز نباید مجبور به عضویت در تعاونی شود. این اصل همچنین به نیاز اعضا برای استفاده از خدماتی که تعاونی‌ها ارائه می‌دهند و گروه‌ها برای داشتن ارتباط (پیوند، هدف یا پیوند مشترک) اشاره می‌کند. واتکینز (W.P. Watkins)، مدیر سابق ICA، استدلال کرد که اتحاد مهمترین عامل در تشکیل یک تعاونی است. تنها پس از ایجاد پیوند مشترک بین اعضا می‌توان عملکرد تعاونی را تعیین کرد. بنابراین، اگرچه عضویت برای همه آزاد است، تعاونی‌‌ها نیازی به ثبت نام همه متقاضیان عضویت ندارند. بسیاری از رهبران تعاونی‌‌ها و ICA این واقعیت را برجسته می‌کنند که اعضای جدید باید در جامعه تعاونی جا بیفتند، با اظهاراتی مانند: با آوردن فردی که انسجام عضویت را بر هم می‌زند، هیچ چیزی به دست نمی آید و برعکس ممکن است چیزهای زیادی هم از دست برود. اعضا باید از تعاونی سود ببرند که این مهم نیاز به سطحی از اتحاد و مشارکت نیاز دارد.

اهمیت اتحاد و مشارکت

مطالعه کشاورزان به برجسته کردن اهمیت اتحاد و مشارکت در تعاونی‌‌ها کمک می‌کند. مطالعات، 19 مؤلفه مختلف را پیدا می‌کند که بر مشارکت فعال اعضا در تعاونی‌‌ها تأثیر می‌گذارند. ویژگی‌‌های کشاورزان و مزارع آن‌ها تأثیر زیادی بر مشارکت دارد. هر چه کشاورزان و مزارع شباهت بیشتری داشته باشند، احتمال مشارکت افراد در تعاونی بیشتر است. این عوامل همچنین تا حدی که اعضا احساس می‌کنند مالک بخشی از تعاونی هستند همبستگی دارند.

جوامع منفعت برادرانه (Fraternal benefit society) مدلی بسیار شبیه به تعاونی‌‌ها دارند، اما علاوه بر این، نیاز دارند که همه اعضا یک پیوند مشترک داشته باشند. اگرچه برادران تا حد متفاوتی بر مشارکت تأکید می‌کنند، اما معمولاً سطوح بالاتری از عضویت فعال نسبت به تعاونی‌ها دارند. این مشاهدات نشان می‌دهد که ایجاد و تأکید بر مشارکت و اتحاد به افزایش عضویت فعال در تعاونی‌ها کمک می‌کند.

دو مطالعه نمونه‌‌هایی از تأثیر یک پیوند مشترک بر همکاری را نشان می‌دهد. در این مثال، پیوند مشترک دین است، که وسیله‌ای متداول برای اجتماع در حوزه تعاونی است. یک مطالعه نشان می‌دهد که افرادی که در یک محیط مذهبی غوطه‌ور هستند، در مقایسه با افراد مذهبی در یک محیط غیر مذهبی مشارکت بیشتری در فعالیت‌‌های مذهبی نشان می‌دهند. مطالعه دوم تأیید می‌کند که وقتی مشارکت در یک جامعه مذهبی افزایش می‌یابد، منجر به اعتماد بیشتر می‌شود. تمایل به همکاری با تشکیل یک پیوند مشترک – و مهم‌تر از آن برجسته کردن – باعث می‌شود اعضا بیشتر احساس کنند که بخشی از جامعه تعاونی هستند و مشارکت آن‌ها را افزایش ‌دهد.

افزایش تعامل اعضا

رهبران تعاونی می‌توانند تعدادی از اقدامات را برای اجرای موفقیت آمیز اصل عضویت و مشارکت آزاد، به صورت داوطلبانه انجام دهند. به کارگیری موثر این مفاهیم می‌تواند به افزایش مشارکت و رضایت اعضا کمک کند.

شکل‌گیری جامعه – مطالعه‌ای توسط بیرچال و سیمونز نشان می‌دهد که اعضایی که فعالانه در تعاونی‌های خود شرکت می‌کنند، آگاهی و ارتباط بیشتری با جوامع، اهداف و ارزش‌های گروه دارند. نه به دلایل فردی بلکه به طور کلی، افراد با سایر اعضای تعاونی همذات پنداری می‌کنند و احساس می‌کنند که از طریق روشی مشترک برای رسیدن به یک هدف مشترک تلاش می‌کنند.

تشکیل جامعه و ایجاد انجمن باید زمانی که اعضای جدید به تعاونی می‌پیوندند و همچنین از طریق ارتباطات مستمر با اعضای فعلی صورت گیرد. وقتی مردم به یک تعاونی ملحق می‌شوند و آن را از طریق نبودن زمینه مشترک و همراهی با فرهنگ و خدمات آن، مختل می‌کنند، چیزهای زیادی از دست خواهد رفت. اگر افراد به عنوان شرط عضویت، تمایل و توانایی خود را برای تلاش برای پیشرفت سازمان اعلام کنند، تعاونی‌‌ها باید اعضای بالقوه را بپذیرند.

در درازمدت، وجود یک تعاونی بیشتر توسط اعضایی که مناسب‌تر هستند، تقویت می‌شود تا تعداد بیشتری از اعضایی که ممکن است با آنها همخوانی نداشته باشند. جامعه با درک اعضای جدید از پیوند مشترک تعاونی شروع می‌شود و با یادآوری آنچه که تعاونی را متحد می‌کند ادامه می‌یابد. مواجهه مستمر با اهداف تعاونی به اعضا یادآوری می‌کند که مشارکت آن‌ها برای خیر جامعه و موفقیت مستمر تعاونی مورد نیاز است.

افرادی که فعالانه شرکت می‌کنند، درک بیشتری از اهداف تعاونی دارند. آن‌ها احساس می‌کنند که «سازمان به‌عنوان یک کل در جهت اهداف یکسانی فعالیت می‌کند. «به همان جهت» که اعضا می‌کشند. این اتحاد به راضی نگه داشتن اعضا کمک می‌کند، ارتباط تعاونی را حفظ می‌کند و مشارکت مستمر را افزایش می‌دهد.

توضیح عضویت – اصل پنجم تعاون مربوط به آموزش و اطلاع رسانی است. مدل تعاونی از بسیاری جهات با مدل‌های سرمایه‌داری سنتی متفاوت است، و این اصل کمک می‌کند تا اطمینان حاصل شود که ذینفعان تعاونی نحوه کار در ساختار را درک می‌کنند.

مطالعه بیرچال و سیمونز (Birchall and Simmons) در مورد مشارکت در تعاونی‌‌ها که در بالا ذکر شد، کاربرد این اصل را در بسیاری از گروه‌‌ها، به ویژه در مورد عضویت، غایب می‌داند. شرکت کنندگان در مطالعه، اعم از اعضای فعال و غیرفعال تعاونی‌‌ها، متوجه عدم درک در مورد معنای عضویت هستند. «… برخی از اعضای کمیته منطقه احساس می‌کنند که وضعیت عضویت به اندازه کافی تقویت نشده است. همان‌طور که یکی از پاسخ دهندگان بیان کرد، “ما به تبلیغات بیشتری در مغازه‌‌ها در مورد عضویت و معنای آن نیاز داریم.” آموزش اعضا در مورد معنای عضویت و اهمیت فعال ماندن از نظر مالی و دموکراتیک در تعاونی‌‌ها به تقویت مشارکت اعضا کمک می‌کند.

سطح تماس – هر چه اعضا فرصت‌‌های بیشتری برای مشارکت در تعاونی داشته باشند (هر چه سطح تماس بزرگتر باشد)، احتمال مشارکت بیشتر است. اعضایی که شرکت نمی‌کنند اغلب احساس می‌کنند فرصت‌‌های کافی برای انجام این کار وجود ندارد. شرکت‌کنندگان همچنین بسیار بیشتر از غیرشرکت‌کنندگان احساس می‌کردند که تعاون فرصت‌های کافی برای مشارکت آن‌ها را فراهم می‌کند و می‌گویند تجربه اولیه آن‌ها از این فرصت‌ها مثبت است.» شرکت کنندگان فعال نیز نحوه مشارکت را بهتر می‌دانند. شرکت‌کنندگان در مقایسه با غیرشرکت‌کننده‌ها سطوح بسیار بالاتری از اعتماد به نفس در مورد توانایی خود برای مشارکت گزارش کردند (96% در مقابل 57%). این در مورد اعتماد آنها به ایجاد تفاوت شخصی در انجام کارها نیز صادق بود (86٪ در مقابل 44٪).

فرصت‌‌های اضافی برای مشارکت می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد، از انتخابات گرفته تا تحقق اصل هفتم – نگرانی برای جامعه – از طریق ایجاد فرصت‌‌های داوطلبانه. اطلاعیه‌ها و اطلاعات فراوان باید همراه با این فرصت‌ها به اعضا ارایه شود. بنابراین اعضا از وجود این فرصت‌ها، همراه با تأثیر و اهمیت بالقوه آن‌ها آگاه شوند. علاوه بر این، اطمینان از اینکه شرکت‌کنندگان جدید مورد استقبال قرار می‌گیرند و احساس می‌کنند با یک جامعه جدید سازگار هستند، برای ایجاد مشارکت اعضا ضروری است.

تعامل جامعه – در نهایت، ایجاد راه‌های ساده برای تعامل اعضا با یکدیگر ثابت کرده است که منجر به تقویت جوامع می‌شوند. یکی از راه‌های دستیابی به این امر از طریق جوامع آنلاین است که انجمن‌هایی را برای تعامل ایجاد می‌کنند و به اعضا اجازه می‌دهند راحت‌تر با یکدیگر تماس بگیرند. همین‌طور آن‌ها را قادر می‌سازد تا با یکدیگر بر روی پروژه‌‌ها همکاری کنند.

سازمان کهنه سربازان عراق و افغانستان آمریکا (IAVA) نیز پدیده مشابهی را تجربه کرده‌است. این سازمان، جانبازانی را که در عراق و افغانستان خدمت کرده‌اند، با دیگر حامیان جامعه در محیطی عمدتاً آنلاین و رسانه‌های اجتماعی مرتبط می‌کند. هدف، متحد کردن افرادی است که در موقعیت‌های مشابه بوده‌اند، ارزش‌های مشابهی دارند و به دنبال ایجاد حس اجتماعی هستند. با توجه به اینکه تنها 0.5 درصد از جمعیت آمریکا می‌دانند خدمت در عراق یا افغانستان چگونه است، ارزش درمانی پیوستن به چنین شبکه‌ای را نمی‌توان نادیده گرفت. سطح بسیار بالاتر از آنچه معمولا در جاهای دیگر دیده می‌شود. “به دلیل بررسی دقیق‌تر و پذیرش گزینشی در … گروه، “مکالمات به چیزی بسیار عمیق‌تر از آنچه در تالارها می‌گذرد منجر می‌شود.” واضح است، هنگامی که یک پیوند مشترک ایجاد شد، تسهیل تعامل بین اعضای جامعه مشارکت بیشتر در آن جامعه را تشویق می‌کند.

امکانات تعاونی – تعاونی‌‌ها بر زندگی میلیاردها نفر در سراسر جهان تأثیر می‌گذارند. بنابراین، داشتن درک بهتر از مدل تعاونی، اصول راهنما و عملکردهای کلیدی آن برای عملکرد برای همه درگیرها، به ویژه رهبران تعاونی، حیاتی است. تقویت درک بیشتر از اصول تعاونی می‌تواند به رهبران کمک کند تا به مشکلات پیش روی تعاونی‌‌ها رسیدگی کنند. اجرای موفقیت‌آمیز اولین اصل – که جامعه قوی‌تری را ممکن می‌سازد – به حل مشارکت کم اعضا کمک می‌کند.

تقویت درک بیشتر از چگونگی تأثیر اصول خاص بر عملکرد تعاونی به خوبی به جنبش تعاونی کمک خواهد کرد. افزایش تحقیقات تجربی که از هر اصل تعاونی حمایت می‌کند، درک جنبش تعاونی را ارتقا می‌دهد و راه‌هایی را برای استفاده از هر اصل برای رسیدگی به مسائلی که پیش می‌آیند آشکار می‌کند. همچنین تأثیر هر اصل را نشان می‌دهد و ممکن است اتصالات ناشناخته قبلی را آشکار کند. به عنوان مثال، مشارکت در یک تعاونی چگونه بر سایر جنبه‌‌های زندگی اعضا تأثیر می‌گذارد؟

تجزیه و تحلیل و به کارگیری بهترین شیوه‌‌های برگرفته از اصول تعاون و گرد هم آمدن برای رفع هرگونه شکاف در دانش، مهم است. اما با وجود مشکلات مدل تعاونی، همچنان بدیهی است که این مدل نوید واقعی برای ایجاد تغییر و بهبود شرایط در سراسر جهان دارد.

منابع و مراجع

1. Hoyt, Ann. “And Then There Were Seven: Cooperative Principles Updated.” International Co-operative Alliance (n.d.): n. pag. Web.
2. Redondo, Gisela, Ignacio Santa Cruz, and Josep M. Rotger. “Why Mondragon? Analyzing What Works in Overcoming Inequalities.” Qualitative Inquiry 17.3 (2011): 277-83. Web.
3. Welcome to 2012.coop, International Cooperative Alliance, 2011. Web. 26 Nov. 2012. <http://www.ica.coop/coop/1966.html>.
4. International Cooperative Alliance, Blueprint for a Co-operative Decade, http://www.aciamericas.coop/IMG/pdf/ica_blueprint.pdf
5. Gray, Thomas W., and Charles A. Kraenzle. Member Participation in Agricultural Cooperatives: A Regression and Scale Analysis. Rep. no. 165. N.p.: n.p., 1998. Print.
6. Spear, Roger. “Governance in Democratic Member-based Organisations.” UK Annals of Public and Cooperative Economics 75.1 (2004): 33-59. Web.
7. Archerd, Elizabeth. “Cooperative Principle #2.” Democratic Member Control. Viroqua Food Co-op, n.d. Web. 26 Nov. 2012. <http://viroquafood.coop/about-us/what-is-a-co-op-/democratic-member-control/>.
8. Rogers, Ben. Exploring Cooperative Management.
9. Hakelius, Karin. Changing Values – a Repeated Study of Farmers’ Attitudes towards Directors of Cooperatives. Rep. N.p.: n.p., 2003. Print.
10. Gray, Thomas. “Book Review: Watkins, W.P. Co-operative Principles: Today and Tomorrow.” Agricultural Law Research Article (n.d.): 111-15. Web.
11. Painter, Matthew. and Paxton, Pamela. “Checkbooks in the Heartland: Change Over Time in Voluntary Association Membership” Paper presented at the annual meeting of the American Sociological Association Annual Meeting, Caesar’s Palace, Las Vegas, NV, Aug 20, 2011 <Not Available>. 2012-06-
12. Sylwester, Eva. Religious Housing Co-operatives and Their Correlations with Religious Belief in Young Adults. Diss. University of Oregon, 2007. N.p.: n.p., n.d. Print.
13. Ruffle, Bradley J., and Richard H. Sosis. Does It Pay To Pray? Evaluating the Economic Return to Religious Ritual. Rep. N.p.: n.p., 2004. Print.
14. Birchall, Johnston, and Richard Simmons. What Motivates Members to Participate in the Governance of Consumer Co-operatives? A Study of the Co-operative Group. Rep. no. 2. N.p.: University of Stirling, 2004. Print.
15. Cote, Daniel. “Loyalty and Cooperative Identity: Introducing a New Cooperative Paradigm.” Revue Internationale De L’Economie Sociale 295 (2005): 50-69. Web.
16. Happe, Rachel. “Best Practices in Member Engagement.” The Community Roundtable Best Practices in Member Engagement Comments. N.p., 9 Feb. 2010. Web. <http://community-roundtable.com/2010/02/best-practices-in-member-engagement/>.
17.  Irani, Jehangir. “How Social Media Is Helping Veterans Connect.” Mashable The Social Media Guide. N.p., 25 June 2012. Web. <http://mashable.com/2010/06/25/veterans-social-media/>.
18. Balgord, Annette. “The Membership Engagement Blog.” Want to Boost Member Engagement? Launch an Online Community Part 2. 10 Oct. 2012. Web. <http://membershipengagement.greenfield-services.ca/2012/10/want-to-boost-member-engagement-launch.html?goback=.gmp_3819413.gde_3819413_member_176567266>.
19. Cooperative Group. Democratic Control and Supporting Co-operatives. Rep. N.p.: n.p.,